هوریان
بنفش: سرزمین هوریان |
همچنين از آثاری که به زبان سومری و اکّدی و هوريانی، از هزاره سوّم ق.م در دست است، چنين پنداشته می شود که در کوهپايه های باختری زاگرس و آنجايی که بعدها ماد باختری را می آراست، قبايل هوريانی و لولّوبی و گوتيان و به ظاهر قبايل ديگری که با عيلاميان نزديکی داشتند زندگی می کردند.
قبايلی که به زبان هوريانی سخن می گفتند در هزاره دوّم ق.م در ميان دو رود شمالی و تا حدی در سوريه و - چنانکه از نام های امکنه و اشخاص بر می آيد - در سراسر فلات ارمنستان پراکنده بودند.
ميهن شناخته شده آنان در مرکز سوبارتو و درّه رود خابور بود و بعد ها، پادشاهی های کوچکی را در سراسر ميان دو رود شمالی و سوريه برپا داشتند. بزرگترين و با نفوذترين ملت هوريانی، پادشاهی ميتانی بود. هوريان همچنين نقش مهمی را در تاريخ هيتی بازی کردند.
|
فهرست مندرجات |
مردمان
هوريان، در هزاره دوّم پيش از ميلاد، در تمام بخش های خاورميانه باستان زندگی می کردند. آنها به احتمال بزرگترين گروه نژادی در منطقه بودند. با اين وجود در بيشتر بخش ها، هوريان از لحاظ جمعيت در اقليت بودند. يک اکثريت جمعيت هوريانی تنها در درّه رود خابور و پادشاهی آراپخا وجود داشت.
بسياری از پژوهشگران، هوريان را يکی از از چند قومی مي دانند که نيای کردهای امروزی هستند.
زبان
زبان هوريانی با اورارتويی خويشاوندی نزديک داشت اما با زبان های همسايگان سامی و هندو-اروپايی مربوط نبود. هوريان در پيرامون 2.000 ق.م، خط ميخی اکّدی را برای نوشتن برگزيدند.
تاريخ
همچون بيشرينه جنبه های جامعه هوريان، سرچشمه آنها نيز هنوز يک راز است. ممکن است تا پيرامون 2400 ق.م از تپه های قفقازيه گسترش يافته باشند. در سده های آتی، نام های هوريانی بطور پراکنده در ميان دو رود شمالی و ناحيه کرکوک در عراق کنونی ديده می شود.
حضور آنها در نوزی و اورکش به اثبات رسيده است، و سرانجام به هلال مرزی کشتزار حاصلخيزی که از رود خابور تا تا تپه های کوه زاگرس کشيده شده است نفوذ کرده آنجا را به اشغال خود درآوردند.
شهر-کشور اورکش
دره رود خابور به مدت يک هزاره به مثابه قلب سرزمين هوريان بود. نخستين پادشاهی شناخته شده هوريانی پيرامون شهر اورکش و در پايان هزاره سوّم ق.م پديد آمد. پايان امپراتوری اکّد، هوريان را قادر ساخت تا اين ناحيه را به زير کنترل خود درآورند.
در آغاز هزاره دوّم ق.م، پادشاهی آموری ماری، اورکش را خراجگذار خويش نمود. در مبارزه قدرت آتی ميان دو رود، يک دودمان ديگر آموری در سده 18 ق.م، خود را بر ماری چيره ساخت. پايتخت اين پادشاهی کهن آشوری، شوبات اِنليل خوانده می شد که در فاصله ای چند از شهر اورکش بنا شده بود.
پادشاهي يمهد
همچنين در هزاره دوّم ق.م، هوريان به سوی باختر مهاجرت کردند. تا 1725 ق.م در بخش هایی از سوریه همچون الخ نیز یافت می شدند. پادشاهی آموری-هوریانی یمهد پیرامون 1600 ق.م به ثبت رسیده است. هوریان همچنین در منطقه ساحلی آدانیا در کشور کیزو-واتنا می زیستند. سرانجام هیتی ها پادشاهی یمهد را ناتوان نمودند، اما راه را برای رخنه فرهنگ هوریانی به پشته آناتولی گشودند. خود هیتی ها نیز طی چند سده، زیر نفوذ فرهنگ هوریانی رفتند.
پیدایش میتانی
هیتی ها پس از شکست دادن یمهد، به گسترده شدن به سوی جنوب ادامه دادند. ارتش مورسیلی یکم، توانست بابل را تسخیر کند. نابودی پادشاهی بابل، همچون پادشاهی یمهد، به برآمدن دودمان هوریانی دیگری کمک نمود. نخستین پادشاه این دودمان، که یک پادشاه افسانه ای است، کرتا نام داشت که پیرامون 1.500 ق.م، پادشاهی میتانی را پایه گذاری نمود. میتانی رفته رفته از منطقه دره رود خابور رشد یافت، و نیرومندترین پادشاهی خاور نزدیک شد (1450 ق.م - 1350 ق.م).
دولت آراپخا
پادشاهی هوریانی دیگری که از زوال نیروی بابل در سده 16 ق.م سود جست آراپخا بود که پیرامون شهر کردی کرکوک قرار داشت. پادشاهان هوریانی چون ایتی-تشوپ و ایتیا بر آراپخا پادشاهی می کردند. پادشاهی آراپخا در میانه سده 15 ق.م خراجگذار میتانی، و در سده 14 ق.م توسط آشوریان نابود شد.
پایان کار هوریان
تا پایان سده 13 ق.م، تمام دولت های هوریانی توسط دیگر اقوام در هم شکسته شده بودند. قلب سرزمین های هوریان، دره رود خابور، یک ایالت آشوری شد. روشن نیست که در پایان دوره مفرغ چه بر سر مردمان هوریانی آمد.
در همان زمان بود که حکومت اشرافی اورارتویی زبان، که زبانشان شبیه به هوریانی کهن بود، خودش را بر اقوام پیرامون دریاچه وان تحمیل می کند، و پادشاهی اورارتو را می سازد.
جستارهای وابسته