میتانی
پادشاهی میتانی |
میتانی در حدود 1480 ق.م به سرکردکی پارراتتارنا متحد گشتند و حتی با مصریان دودمان هجدهم مصر به نبرد برخاستند.
میتانی در اوج قدرتش، در طی سده 14 ق.م، دارای پایگاه های مرزی متمرکزی پیرامون پایتختش، وشوکاننی، که موقعیتش توسط باستان شناسان بر سرچشمه های رود خابور تعیین شده است، بود. پادشاهی میتانی یک دولت تیولی بود که توسط یک طبقه نجیب زاده جنگجو با سرچشمه هندو-اروپایی، که در طی سده 17 ق.م بعنوان خراجگذاران هیتی، به منطقه آرام نهرایم وارد شدند، رهبری می شد. حوزه نفوذ ایشان در نام های مکان و اشخاص میتانی در سرتاسر سوریه نشان داده می شود.
|
فهرست مندرجات |
میتانی بر جاده های تجاری پایین خابور به سوی ماری و بالای فرات به سوی کارکمیش نظارت داشت. آنها همچنین بر دجله بالا و سرچشمه های آن در نینوا، اربیل، آشور و نوزی نظارت داشتند. هم پیمانان ایشان دربرگیرنده کیزوواتنا در جنوب خاوری آناتولی، موکیش که میان اوگاریت و قطنا در باختر رود اورنتس تا دریا کشیده شده، و نیا، که بر کرانه خاوری رود اورنتس از الالاخ، آلپو، ابلا و حمات گرفته تا قطنا و کادش نظارت داشت، بودند. آنها در سوی خاور، رابط خوبی با کاسی های هوری زبان که سرزمینشان مطابق با کردستان امروزی است، داشتند. سرزمین میتانی در شمال میان دو رود واقع، از نوزی (کرکوک امروزی) و رود دجله در خاور، تا مرکز سوریه (نوهَشّه) در باختر کشیده شده بود. مرکز آن در دره رود خابور قرار داشت و دارای دو تختگاه بود: تایته و وَشّوکَنّی، که در منابع آشوری آنها را تایدو و اوشّوکَنَه خوانده اند (وَسو-خَنی به زبان سنسکریت به معنی معدن ثروت است). کشاورزی بدون آبیاری مصنوعی در تمام آن ناحیه امکان پذیر بود؛ از گاو، گوسپند و بز نیز استفاده می کردند. آب و هوای آن بسیار شبیه به آشور، و توسط جمعیت های بومی هوریانی و اَموری زبان، مسکون گشته بود.
مایکل آستور اظهار می کند که "پادشاهی میتانی برای مصریان به صورت مریاننو، نهرین یا میتانی، برای هیتی ها به صورت هوری و برای آشوری ها به صورت هنیگلبات شناخته شده بود". این سه نام همگی هم معنی و مترادف هستند". سالنامه های هیتی از مردمانی با عنوان "خوری" یاد می کند که در شمال خاوری سوریه زندگی می کرده اند. یک پاره سنگ نبشته به زبان هیتی، به احتمال از دوران مورسیلی یکم (1.620 - 1.590 ق.م)، از "شاه هوری" یا "هوریان" یاد می کند. نسخه های آشوری-اکّدی آن متن، از هوری با عنوان "هَنیگَلبَت" یاد می نماید. آشوریان از واژه بندی "میتانی" تنها پس از پایان موجودیت مستقل سیاسی میتانی، استفاده می کنند. توشراتتا، که در نامه های تل العمارنه اکدی اش، خود را "پادشاه میتانی" می خواند، به پادشاهی اش با عنوان هنیگلبات اشاره می کند.
منابع مصری میتانی را "نَهرین" می نامیدند که از واژه اکّدی رود گرفته شده است. نام میتانی نخستین بار در گزارشات جنگ های سوریه (حدود 1480 ق.م) که توسط آمِمِمهت ستاره شناش، که در دوران پادشاهی توتمس یکم، از "کشوری خارجی به نام مه-تا-نی" بازمی گردد، یافت می شود. این لشکرکشی به نهرین که توسط توتمس یکم و در آغاز دوران پادشاهی وی اعلام شده است ممکن است براستی در طی دوران پادشاهی آمنهوتپ یکم رخ داده باشد. هلک (Helck) بر این باور است که آمنهوتپ دوّم آن را انجام شده است.
تعیین نژاد مردم میتانی کار دشواری است. نام حکومت اشرافی میتانی ممکن است خاستگاه هندو-آریایی آن را آشکار کند، به ویژه آنکه خدایان آنها ریشه هندو-آریایی دارند (میترا، ورونا، ایندرا، نستیا)، با این حال، برخی می پندارند که آنها به احتمال بیشتر وابسته به کاسی ها بوده اند. زبان معمول آنها، زبان ترکیبی هوریانی، نه هندو-اروپایی است نه سامی. زبان هوریانی خویشاوندی ای با زبان اورارتویی دارد و هر دو از خانواده زبان های هوری-اورارتویی هستند. از مدارک موجود، چیز بیشتری نمی توان به دست آورد. یک متن هوریانی در نامه های العمارنه، که بطور معمول به خط اکّدی نوشته شده است، نشان می دهد که خانواده سلطنتی میتانی بخوبی به زبان هوریانی سخن می گفتند.
افراد بسیاری در نواحی گسترده سوریه و شمال شام که به روشنی بیرون از ناحیه واحد سیاسی است که برای آشوریان بعنوان هنیگلبت شناخته شده بود، دارای نام هایی به زبان هوریانی بودند. نشانه ای وجود ندارد که این اشخاص تابع میتانی بوده باشند؛ اگرچه عبارت آلمانی Auslandshurriter ("تبعیدشگان هوریانی") توسط برخی نویسندگان بکار رفته است. در سده 14 ق.م، چندین شهر-کشور در شمال سوریه و کنعان توسط اشخاصی با نام های هوریانی و برخی نیز هندو-آریایی فرمانروایی می شدند. اگر این بدان معنی باشد که اهالی این ایالت ها نیز هوریانی بوده اند، آنگاه ممکن است که این واحدها بخشی از یک جامعه بزرگتر با یک هویت هوریانی مشترک بوده اند. گهگاه چنین پنداشته می شود، اما بدون یک آزمون نقادانه در منابع. تفاوت در لهجه و نیایشگاه های عمومی متفاوت در مناطق مختلف، اشاره به وجود چندین گروه هوری زبان دارد.