ابلا
نقشه سوریه در هزاره سوّم ق.م |
ابلا (به عربی: عُبيل، إيبلا, تل مردیخ امروزی در سوریه)، یک شهر باستانی در حدود 55 کیلومتری (34 مایلی) جنوب باختری آلپو بود و در دو دوره، نخست اواخر هزاره سوّم ق.م، و آنگاه میان 1800 تا 1650 ق.م، یک شهر-کشور مهم به شمار می رفت.
این ناحیه به دلیل وجود یک بایگانی از حدود 15.000 لوحه به خط میخی که در آنجا یافت شده است، بسیار مشهور می باشد. تاریخ این لوحه ها به 2250 ق.م بازمی گردد و به خط سومری نوشته شده است تا زبان ابلایی را با آن خط ثبت نماید - زبانی که پیش از این تصور می شد یک زبان سامی ناشناخته است.
|
فهرست مندرجات |
کشف و خاکبرداری
این تصویر بخش خاکبرداری شده شهر ابلا را نشان می دهد. بر روی بیشتر خرابه ها یک لایه آجر نو گذاشته شده است. بعضی سنگها که از آنها برای آسیاب کردن آرد استفاده می شد نیز در این عکس دیده می شود. |
در سال 1964، باستان شناسان ایتالیایی از دانشگاه ساپینزا، تحت سرپرستی پائولو ماتیه، خاکبرداری در تل مردیخ را آغاز کردند. آنها در 1968، تندیسی را که وقف خدابانو ایشتار شده بود و نام ایبیت-لیم، یکی از پادشاهان ابلا، را یدک می کشید، بازیافتند. این موضوع هویت شهری را آشکار می کرد که مدت های طولانی از سنگ نبشته های مصری و اکدی شناخته شده بود. این گروه، یک دهه بعد، کاخی را کشف کردند که تاریخ آن به حدود 2500 - 2000 ق.م می رسید. حدود 15.000 لوحه دست نخورده به خط میخی در آن خرابه ها کشف گردید. حدود 80% این لوحه ها با استفاده از ترکیب واژه نگار و نشانه های آوانگاری سومری نوشته شده اند، در حالیکه لوحه های دیگر، بطور ابتکاری صرفا یک شبیه سازی آوانگاری با استفاده ازخط میخی سومری، از یک زبان سامی هستند که در گذشته ناشناخته بود و اینک ابلایی نامیده شده است. فهرست های واژه نامه دو زبانه سومری-ابلایی در میان این لوحه ها یافت شده که در ترجمه این لوحه ها کمک می کرد. جیوانی پتیانتو (Giovanni Pettinato) و داهود (Dahood) بر این باورند که زبان ابلایی یک زبان سامی باختری است درحالیکه ای.جی.گلب (I. J. Gelb) و دیگران بر این باور هستند که این زبان، یک لهجه سامی خاوری، نزدیک به زبان اکدی میباشد.
پیوند نزدیک ابلا به میان دو رود جنوبی، پیوند میان سومریان و تمدن های سامی در آن زمان را مورد توجه قرار
|
می دهد.
ابلا در هزاره سوّم ق.م میلاد
نام "ابلا" به معنی "صخره سفید" است و به برآمدگی سنگ آهکی که شهر بر روی آن ساخته شده است اشاره دارد. گرچه این ناحیه نشانه هایی از سکونت بطور پیوسته از 3000 ق.م دارد، قدرتش از نیمه دوّم هزاره بعد رشد کرد و به اوج رسید. نخستین اوج ابلا میان 2400 و 2240 ق.م بود؛ نام ابلا در متون اکدی 2300 ق.م یاد شده است.
|
بیشتر لوحه های کاخی در ابلا، که تاریخ آن به آن دوره می رسد، در مورد موضوعات اقتصادی است؛ این لوحه ها دید خوبی نسبت به زندگی روزمره ساکنان آن، و نیز درون بینی های مهم بسیاری نسبت به زندگی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی میان دو رود شمالی پیرامون میانه هزاره سوّم ق.م را، به دست می دهد. این متون، از درآمدهای دولت گرفته تا نامه های سلطنتی، واژه نامه های سومری/ابلایی، متون مدرسه و اسناد دیپلماتیک، همچون معاهدات میان ابلا و دیگر شهرهای منطقه را بازگو می کند.
قدرتمندترین پادشاه ابلا با عنوان ابریوم یا ایبریوم ثبت شده است که یک به اصطلاح "معاهده با آشور" منعقد ساخت و استفاده از تجارتخانه ای که بطور رسمی توسط ابلا کنترل می شد را به تودیا پادشاه آشور پیشنهاد نمود.
|
پنجمین و واپسین پادشاه ابلا در هنگامه این دوره، پسر ایبریوم، ایبی-سیپیش بود؛ نخستین کسی که با شکستن سنت انتخاب فرمانروا برای یک دوره کاری ثابت، که هفت سال به درازا می کشید، جانشین شد. شاید این حکومت مطلقه به آشوبی که سرانجام ابزاری برای زوال شهر شد، کمک کرده
باشد.
اقتصادابلا در آن زمان یک مرکز بازرگانی بزرگ به شما می رفت و رقیب بازرگانی بزرگش، ماری بود و به دست داشتن ابلا در نخستین ویرانی ماری مظنون هستند. لوحه ها آشکار می سازد که ساکنان شهر دارای حدود 200.000 رأس گله آمیخته (گوسفند، بز، و گاو) بودند. کالاهای تجاری اصلی شهر به احتمال الوار از کوهستان های نزدیک (و شاید از لبنان) و منسوجات (در متون سومری از شهر-کشور لاگاش نام برده شده است) بود. به نظر می رسد که عمده تجارت شهر بطور مستقیم با میان دو رود (بخصوص کیش) بوده، و تماس با مصر بوسیله تکه کوزه های یافت شده ای که نام های فرعون ها خفرن و پپی یکم بر آنها نقش بسته شده است، گواهی می گردد. صنایع دستی نیز ممکن است یک صادرات مهم بوده باشد: کارهای دستی نفیسی که از
خرابه ها به دست آمده است که دربردارنده اثاثیه چوبی منبت کاری شده با صدف مروارید و تندیس های چندسازه که از استخوان های رنگی مختلف ساخته شده اند، میباشد. ممکن است سبک هنری در ابلا کیفیت کار امپراتوری اکّد را تحت نفوذ خود قرار داده باشد.
حکومتشکل حکومت بخوبی شناخته شده نیست، اما بنظر می رسد که یک طبقه اشراف زاده بازرگان بر شهر فرمان می راندند که پادشاه از سوی آنان برگزیده می شد و دفاع از شهر را به وی می سپردند. ایبریوم و پسرش ایبی-سیپیش این سنت را شکستند و یک حکومت سلطنتی مطلقه را مرسوم ساختند.
پادشاهان ابلا| پادشاه | مدت پادشاهی | توضیحات |
| ایگریش-هالام | ح. 2300 ق.م | |
| ایرکاب-دامو | هم دوره با ایبلول-ایل پادشاه ماری | |
| آر-انوم یا رشی-انوم | ||
| ایبریوم یا ابریوم | هم دوره با تودیا پادشاه آشور | |
| ایبی-سیپیش یا ایبی-زیکیر | پسر ایبریوم | |
| دوبوهو-آدا | ابلا توسط نارام-سین یا سارگون اکدی ویران می شود |
سارگن اکدی و نوه اش نارام-سین فاتحان بیشتر سرزمین های میان دو رود، هر یک ادعا دارند که ابلا را ویران نموده اند؛ تاریخ دقیق این ویران سازی، موضوعی است که بحث روی آن ادامه دارد، اما 2240 ق.م نامزد احتمالی است. در طی سه سده بعد، ابلا می توانست اهمیت اقتصادی در منطقه را بازیابد، اما هیچگاه به افتخار پیشینش نرسید. احتمال دارد که این شهر روابط اقتصادی با شهر همجوار خود اورشو برقرار کرده باشد و این را می توان از متون اقتصادی بدست آمده از شهر دریهم (در حومه شهر نیپور) و نیز شهر کانیش فهمید.
ابلا در هزاره دوّم ق.م میلاد
ابلا، چند سده پس از ویران سازی اش توسط اکدیان، به منظور بازیابی اندکی از اهمیتش دست به کار شد و به دوره اوج دوّمی رسید که از حدود 1850 تا 1600 ق.م به درازا کشید. در آن زمان از مردمش با عنوان آموریها یاد می کردند. نخستین فرمانروای شناخته شده ابلا در این دوره مِگوم میباشد که یک انسی (فرماندار) از سوی دولت اور سوّم، در دوران پادشاهی آمار-سین بود.
از ابلا در متونی از شهر الالاخ حدود 1750 ق.م یاد شده است. ابلا باری دیگر در دوران پرآشوب سال های 1650 - 1600 ق.م، توسط پادشاه هیتی (مورسیلی یکم یا هاتوسیلی یکم) ویران گشت.
ابلا دیگر هیچگاه پس از ویرانسازی دوّمش بهبود نیافت. این شهر تا سده 7 میلادی بعنوان یک روستای کوچک به کار خود ادامه داد، آنگاه رها گشت و فراموش شد، تا آنکه توسط باستان شناسان، بازیافته شد.
منبع