آریائیان (در نقشه به صورت منطقهٔ ایرانیان و هندوآریائیان نشان داده شده) در محدودهٔ پراکنش اصلی هندواروپائیان. در این نقشه تمایز زبانی ساتم (قرمز) و سنتوم (آبی) در میان زبان‌های هندواروپایی نشان داده شده‌است.

آریا، نامی است که نیاکان مشترک اقوام ایرانی و هندی (مردمان شمال هند) (آنان که به زبان‌های هند و ایرانی سخن می‌گفتند) خود را بدان معرفی می كردند و آن را به معنی شريف، اصيل و آزاده دانسته‌اند. کسی که وابسته و از تبار قوم آریا باشد آریایی، آرین یا آریان می‌نامند.

تنها مورد کاربرد مجاز اصطلاح آريايی درباره اقوامی است كه در ازمنه باستانی خود، خويشتن را آريا می ناميدند. هنديان و ايرانيان و مادها و اسكيت ها و آلان ها و اقوام ايرانی زبان آسيای ميانه خود را آريا مي خواندند. (ا. م. دياكونوف: تاريخ ماد، ترجمه كريم كشاورز، انتشارات علمی و فرهنگی، 1380، ص 142).

نام ایران نيز از اين ريشه مشتق شده است. نمونهٔ این اشاره‌ها را می‌توان در اوستا، سنگ‌نبشته‌های هخامنشی و متن‌های کهن هندو (مانند ریگ‌ودا) دید. مورخان قدیم از آن نام برده و هرودوت و بطلمیوس چند قوم را به نام آريایى یاد كرده‌اند. پژوهش گسترده در پیرامون اين واژه انجام شده و اختلافات بسيارى به ميان آمده‌است.

در اواخر سدهٔ ۱۸ شناساى دو شاخهٔ زبان آسيایى يعنی سانسکریت و اوستایی آغاز شد، دانشمندان به شباهت تام زبان سانسكريت با زبانهاى یونانی و لاتینی و کلتی و آلمانی پى بردند و اين شباهت آشکار كرد كه تمام این زبان ها دارای یک نیای مشترک هستند.

در سدهٔ نوزدهم، پس از آنکه زبان‌شناسان زبان‌های هندوایرانی و اروپایی را هم‌ریشه یافتند، برخی از اروپاییان واژهٔ آریایی را به معنای کسی که به زبانی هندواروپایی سخن می‌گوید به کار بردند. در سال‌های پایانی سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم، در آلمان و انگلیس، برخی این واژه را برای توصیف مردم شمال اروپا و اقوام ژرمن به کار می‌بردند. این کاربرد نو از این واژه، پس از جنگ جهانی اول، دست‌مایهٔ گروه‌های نژادپرست آلمانی و به‌ویژه حزب نازی شد.

 

خاستگاه آریاییان

درباره ی خاستگاه آریاییان - که در نوشته‌های کهن اوستا از آن با نام ایرانویج یاد شده - چند دیدگاه طرح شده است:

یکی از این دیدگاه‌ها می‌گوید که آریاییان نزدیک به هشت‌هزار سال پیش در جنوب سیبری و در اطراف دریاچه ی آرال می‌زیستند که با مهاجرتی که به سوی جنوب داشتند بخشی به هند و افغانستان و بخشی نیز به طرف کوه های قفقاز حرکت کرده‌اند که قوم‌های ماد و پارس از کوه ها گذشتند و در اطراف دریاچه ی ارومیه ماندگار شدند و بخش دیگری به سمت اروپا حرکت کردند. دیگر دیدگاه‌ها آناتولی؛آذرآبادگان؛قفقاز و... را خاستگاه نخست این قوم می‌داند. تازه‌ترین دیدگاه‌ را در این باره جهانشاه درخشانی طرح کرده است. وی خاستگاه این قوم را بستر کنونی خلیج فارس می‌داند که در دوران یخبندان بی آب بوده و پس از بالا آمدن آبهای دریای آزاد آریاییان، به تدریج به فلات ایران و پهنه‌های میانرودان تا فلسطین کوچ کرده‌اند و تمدن‌های آغازین آن سرزمین ها را بنیاد گذارده اند. بر پایه ی همین دیدگاه پهنه‌های شمالی نمی‌توانسته‌اند خاستگاه آریاییان بوده باشند زیرا هوای سرد دوران یخبندان امکان زیست در آن مناطق را نمی‌داده‌است.

 

ريشه شناسي

اصطلاح "-Arya" در زبان هندو-ایرانی از زبان هندو- اروپایی های اولیه (PIE) به عاریت گرفته شده که در آن صفت "یو" به ریشه "آر" اضافه شده و این ریشه به معنای " جمع آوری ماهرانه" است و در کلمات یونانی "هارما"، "چاریوت" و "اریستوت" ” یونانی ( همانند " اریستوکراسی" و اصطلاحات لاتین "آرس"، "آرت" و غیره دیده می شود. به نظر می رسد "آریو-" از حدود زبان هندو-اروپایی های اولیه بالاتر باشد و نمی توان آن را به متکلمین زبان هندی اروپایی اولیه نسبت داد. همچنین گفته می شود که کلماتی مانند “Eire” ، نام ایرلندی کشور ایرلند و “ehre”، معادل آلمانی کلمه honor به معنی آبرو) به این پیشوند مرتبط هستند ، اما این ادعا پایه و اساس علمی ندارد، و از آنجا که "آر-یو" یک صفت PIE کامل و بی نقص است، هیچ مدرکی دال بر استفاده از آن در قبایلی به جز تیره هند و- ایرانی وجود ندارد. در دهه 1850 ماکس مولر ادعا کرد که این کلمه به طور مشخص به جمعیتی از مردم کشاورز اشاره دارد و برای استدلال گفته خود به "آره" اشاره کرد که به معنای " شخم زدن " است . دیگر نویسندگان قرن 19 مانند چارلز موریس از این تفکر دفاع کردند و گسترش متکلمین PIE را به گسترش کشاورزی مربوط دانستند. امروزه اغلب زبان شناسان بین "آره" و این کلمه هیچ رابطه ای قایل نیستند. شکل فارسی قدیم "آریانا" در اوستایی به صورت Æryānam Väejāh (گستره آریاییها)، در فارسی میانه به صورت "اران" (Ērān) و در فارسی مدرن به صورت "ایران" است . در گذشته در شمال هند شکل آن به صورت tatpurushaAryavarta (مسکن آریاییها) بوده است .

 

هندوایرانی

به احتمال زیاد هند و ایرانی های اولیه در حدود 2500 سال قبل از میلاد با هم متحد شدند. کلمه "آریایی" به یک معنا فرهنگی قدیمی است که قبل از فرهنگ های اوستایی ودیک وجود داشته است. مجموعه های باستان شناسی آندرونوو و/یا اسروبنایا در تلاش هستند تا این فرهنگ هند و ایرانی باستانی را شناسایی کنند. کلمه "آریایی " در زبان شناسی به خانواده زبانهای هندوایرانی اشاره می کند. برای جلوگیری از سردرگمی مخاطب در بین معانی مختلف کلمه معمولاً امروزه از این اصطلاح زبان شناسی استفاده نمی شود. به جای آن از اصطلاحات مشخص وبدون ابهام "هند و اروپایی اولیه"، "هندوایرانی اولیه" ،"هند وایرانی" ،"ایرانی" و "هندوآریایی" استفاده می شود. زبان هندوایرانی اولیه به خانواده زبانهای هندوایرانی تکامل یافت. از اعضای قدیمی این خانواده می توان به سانسکریت ودیک، اوستایی و زبان هندوآریایی دیگری اشاره کرد که براساس کلمات عاریتی از زبانی به نام میتانی معروف شده است .

 

هندوآریایی

باتوجه به اینکه لهجه محلی میتانی مربوط به قبیله هوری می تواند مدارکی دال بر وجود متکلمان هندوآریایی در سال 1500 قبل از میلاد در منطقه میانرودان را یافت؛ به نظر می رسد متکلمان این لهجه از قوانین زبان هندوآریایی در زبان خود استفاده کرده اند . هندوآریایی هایی را که با تمدن ودیک گره خورده اند، گاهی آریایی های ودیک می نامند. متکلمین فعلی زبان های هندوآریایی در بخش وسیعی از مناطق شمالی شبه قاره هند زندگی می کنند. تنها شاخه ای از زبان های هندوآریایی که درخارج از شبه قاره هند و هیمالیا قرار دارند زبان رومی است که زبان مردم روم است . همچنین از کلمه "آریا" به عنوان اسم دختر و اسم پسر در بسیاری از زبان های ایرانی و هندی استفاده می شود. همچنین نام خانوادگی آریا به صورت آرورا هم به کار می رود.

 

منبع

ویکی پدیای فارسی