خاورمیانه منطقه‌ای است که سرزمین های میان دریای مدیترانه و خلیج فارس را دربرمی گیرد. خاورمیانه بخشی از افریقا-اوراسیا یا به طور ویژه آسیا و در برخی موارد جزو افریقای شمالی نیز شمرده می‌شود. این ناحیه گروه‌های فرهنگی و نژادی گوناگونی از قبیل فرهنگهای ایرانی، عربی، ترکی، کردی، اسرائیلی و آسوری را در خود جای داده‌است. زبان‌های اصلی این منطقه عبارت است از فارسی، عربی، ترکی، کردی، عبری و آسوری.

منطقهٔ جغرافیایی خاور میانه, واقع در جنوب باختری قاره آسیا که دربرگیرندهٔ کشورهای بین مصر و ایران است.

بسیاری از تعریفهای «خاورمیانه» - چه در کتابهای مرجع و چه در اصطلاح عامیانه - آن را ناحیه‌ای در جنوب باختری آسیا و دربرگیرندهٔ کشورهای بین ایران و مصر معرفی می‌کنند. با اینکه بخش بیشتر کشور مصر (به جز صحرای سینا) در افریقای شمالی واقع شده ولی آن را جزو «خاور میانه» می‌دانند. کشورهای شمال افریقا از قبیل لیبی، تونس و مراکش بر خلاف خاورمیانه، در رسانه‌های عمومی کشورهای افریقای شمالی خوانده می‌شوند.

 

تاریخ

خاورمیانه از نخستین خاستگاههای تمدن جهان بوده، بسیاری از باورها و آیینهای جهان از اینجا برخاسته، نخستین یافته‌های آدمی در اینجا بوده، نخستین قانونهای جهان در اینجا نوشته شده، و ... . خاورمیانه از میانه سده بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساس ترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده ‌است. این منطقه دارای بزرگ ‌ترین منابع نفت، و مکان کشمکش های دراز مدت اعراب و اسرائیل است. خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون زرتشتی‌گری، یهودیت، مسیحیت و اسلام است.

 

مرزها

نقشه کشورهایی که مجموعا به آنها خاورمیانه گفته می‌شود.

اصطلاح خاورمیانه شناسندهٔ منطقه‌ای فرهنگی است، در نتیجه مرز مشخصی برای آن وجود ندارد. به طور کلی کشورهای این منطقه عبارت‌اند از: اردن، امارات متحده عربی، ایران، بحرین، ترکیه، سوریه، عراق، عربستان سعودی، عمان، قطر، کویت، لبنان، مصر، یمن و دو کشور اسرائیل و فلسطین که دربرگیرندهٔ کرانه باختری رود اردن و نوار غزه است.

کشورهای باختری این منطقه (الجزایر، تونس، لیبی و مراکش) به دلیل وابستگی شدید تاریخی و فرهنگی بیشتر، بخشی از خاورمیانه شمرده می‌شوند. سودان نیزیکی از این کشورها به شمار می‌آید. کشورهای افریقایی موریتانی و سومالی نیز پیوندهایی با خاورمیانه دارند. ترکیه و قبرس که از نظر جغرافیایی، درون و یا نزدیک این منطقه هستند، خود را بخشی از اروپا می‌دانند. ایران را مرز خاوری خاورمیانه می‌انگارند، البته گاهی افغانستان را نیزاز کشورهای این بخش بندی به شمار می‌آورند.

 

اروپامحوری

برخی افراد از واژه خاورمیانه بدلیل اروپامحوری بودن آن انتقاد می‌کنند. این منطقه تنها از دید اروپای باختری، در خاور واقع شده در حالیکه همین منطقه برای یک هندی منطقه‌ای باختری و برای یک روسی در جنوب واقع شده‌است.

واژهٔ «میانه» نیز بدلیل برداشتهای مختلف باعث سردرگمی‌هایی شده‌است. پیش از جنگ جهانی نخست اصطلاح خاورنزدیک در انگلیسی به مناطق بالکان و امپراتوری عثمانی اطلاق می‌شد در حالیکه اصطلاح خاورمیانه شامل سرزمین های ایران، افغانستان، آسیای میانه، ترکستان و قفقاز بود. همچنین اصطلاح خاوردور به کشورهای خاور آسیا نظیر چین، ژاپن، دو کره، هنگ‌کنگ، تایوان و غیره اطلاق می‌شد.

با نابودی امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۱۸(۱۲۹۷ه.خ)، دیگر اصطلاح خاورنزدیک کاربرد زیادی نداشت و این در حالی بود که اصطلاح خاورمیانه به کشورهای تازه پایه گذاری شده جهان اسلام اطلاق شد. با این حال استفاده از اصطلاح خاورنردیک توسط برخی رشته‌های دانشگاهی نظیر باستان‌شناسی و تاریخ کهن زنده شد. خلاصه اینکه اصلاح خاورمیانه آنگاه باب شد که بخش‌های انگلیسی و فرانسوی زبان از آن استفاده کردند. زبان فارسی نیز در دهه‌های گذشته همین اصطلاح اروپامحور را بی‌چون‌وچرا و بدون در نظر گرفتن دیدگاه خود در این باره که اصطلاح «آسیای باختری» را برای این مفهوم مناسب تر می‌سازد به بطور مستقیم از فرانسوی و انگلیسی کپی کرده ‌است.

 

اصطلاحات مشابه

ابهام در اصطلاح خاورمیانه به شیوه‌های مختلف مفید بوده ‌است زیرا می‌توان آن را در اوضاع متغیر سیاسی و فرهنگی استفاده کرد. ابهام این اصطلاح باعث آزار بعضی جغرافیدان‌ها که سعی کرده‌اند اصطلاح آسیای جنوب‌باختری را به جای آن بنشانند شده ‌است. اصطلاحات دیگر عبارت‌اند از: آسیای باختری که کشور هند آن را به طور رسمی برگزیده، جهان عرب که گاهی اوقات استفاده می‌شود ولی باعث استثنای اسرائیلی‌ها و ایرانی‌ها می‌شود و بالاخره (MENA) «خاورمیانه-شمال افریقا» که گاهی اوقات برای دربرگرفتن نواحی بین مراکش و ایران استفاده می‌شود.

اصطلاح دیگری به نام خاورمیانه بزرگ نیز استفاده می‌شود که به خاطر ابهام زیادش کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این اصطلاح می‌تواند دربردارنده افریقای شمالی و ترکیه در باختر تا پاکستان و افغانستان در خاور باشد.

 

منابع:

ویکی پدیا فارسی، خاورمیانه