کیمریان
 |
| تاخت و تاز کیمریان به کلخه، اورارتو و آشور در طول دوران پادشای روسای یکم |
هرودوت نام کیمری (توده مردم) را به معنی عامیانه آن توده مردم بدون شاه ([ کاوی = کی = شاه ] کی - مری، یعنی آنان که شاهانشان کشته شده ) آورده است. این معنی حتّی به نویسندگان بخش وندیداد اوستا رسیده بوده که در آنجا این مردم را تحت نام تئوژیه (گردنده) قوم بدون سرور معرفی نموده اند.
مطابق منابع کهن آشوری و یونانی کیمریان اعم از کیمریان کردوخی و کپادوکی رعایای سکاییان پادشاهی شمال دریای سیاه یعنی اسکیتان (تورانیان سلطنتی) به شمار می آمده اند ودر اثر فشار همینان از سرزمینهای خود درشمال دریای سیاه به کوهستانهای شمال عراق و کوهستان زاگروس و کپادوکیهً آناطولی مهاجرت نموده اند.
خاستگاه
خاستگاه راستین آنها آشکار نیست، می‌نماید که از تبار هندواروپایی بوده باشند و زبانشان هم از شاخه زبان‌های ایرانی یا تراکیه‌ای بوده‌است.آنها به سکاها از دید زبان و فرهنگ بسیار نزدیک بوده‌اند و برخی هردوی اینان را یکی پنداشته‌اند چه که در منابع خاوری که مهمترینشان سنگ‌نبشته بیستون است این دو را یکی دانسته‌اند. همچنین آنها را از تبار آریایی می‌دانند.
 |
| سرزمین کیمریان
برپایه کاوشهای باستانشناسی و نوشته‌های یونانیان آنها پیش از سکاها به آسیا رسیده‌اند و سکاها در آینده جای ایشان را در سرزمینشان گرفته‌اند.امروزه کاوشهای باستانشناسی در شمال دریای سیاه و قفقاز انجام گرفته‌است، در اوکراین چیزهایی را مربوط به کیمریان یافته‌اند. |
گزارش های تاریخی
نخستین سند تاریخی از کیمریان در سالنامه های آشوری سال 714 ق.م پدیدار می شود. این سالنامه ها شرح می دهند که چگونه مردمانی که آشوریان ایشان را «گیمیری» می نامیدند به نیروهای سارگن دوّم در شکست دادن پادشاه اورارتو یاری رساندند. کیمریان در زبان گرجی نیز «گیمیری» نامیده می شوند. به گفته تاریخ نگاران گرجی، کیمریان، پس از تسخیر کولخیس و ایبری، نقش بانفوذی را در گشترش تمدن آن دو ناحیه بازی کردند. در زبان گرجی امروزی، واژه «پهلوان»، «gmiri» خوانده می شود که برآمدی است از واژه «گیمیری».
در کهن ترین منابع یونانی، یعنی ادیسه هومر، قهرمان داستان، از جزیره افسانه ای «ائه»، به کشور افسانه ای «تاریکی»، در «مرز اقیانوسی که در ژرفا جاریست» گام می نهد. «آنجا شهر و مردمان کیمریان بود و همیشه تاریکی و ابر آن را فراگرفته بود و هرگز خورشید درخشنده به ایشان نگاه نمی کند».
از آنچه در ادیسه آمده است می توان نتیجه گرفت که یونانیان، دورترین اقوام شمالی را «کیمری» می نامیدند و در ضمن آگاهی درستی از ایشان در دست نداشتند. استرابون بر این باور است که نگارنده ادیسه بر اثر دستبردهایی که کیمریان به آسیای نزدیک می زدند از وجود ایشان آگاهی بدست آورده بود.
در پایان سده ششم و در هنگامه سده پنجم قوم در کرانه شمالی دریای سیاه هیچ کیمری ای وجود نداشت. هرودوت (حدود 440 ق.م) می گوید که کیمریان در زمان های کهن در کنار «بوسپور کیمری» (تنگه کرچ) می زیستند و به احتمال «سکاها» ایشان را از آنجا بیرون راندند و کیمریان به آسیای نزدیک کوچ کردند.
گزارش های جاسوسان آشوری از اورارتو - مربوط به سال های 725 تا 722 ق.م - کهن ترین اطلاعات را درباره کیمریان در اختیار ما می گذارد. جاسوسان آشور از شکست فاحشی که در طی لشکرکشی «روسای یکم» پادشاه اورارتو به کشور «گامریان» به وی وارد آمد سخن می گویند. گزیده ای از نامه شاهزاده جوان و پادشاه آینده آشور، «سناخریب»، به «سارگن دوم» شاه آشور، وی را از آشفتگی ها در اورارتو آگاه می سازد:
«به سرورم پادشاه، از خدمتگذار شما سناخریب. به امید آن که حال سرورم پادشاه خوب باشد. در سرزمین آشور اوضاع روبراه است... مردم اوکای به من خبر داده اند که "هنگامی که پادشاه مردم اورارتو به سرزمین گامیر [محل سکونت کیمریان] رفت، سپاهش با شکست کامل روبرو شد، و خود او و فرماندهان نواحی اش به اتفاق سربازانشان عقب رانده شده اند"».
و در گزارش دیگری می گوید:
«اخبار اوراتو - گزارش سابق که فرستادم... درست است [تأیید شده است]. قتل عام بزرگی در میان آن ها صورت گرفته است. اینک سرزمین او آرام است... نیروهای مستقر در هر دژ مرزی گزارش هایی نظیر این می فرستند».
خود سارگون دوم احتمال دارد در پیکار با کیمریان در سال 705 ق.م کشته شده باشد. در سال 679 - 678 ق.م - به گفته تاریخ بابلی - کیمریان وارد خاک آشور شدند. اما «تئوشپا» پادشاه آنها، اسیر «اسرحدون» پادشاه آشور گشت. اما در همان سال به کیمریانی برمی خوریم که بعنوان سپاه مزدور به خدمت لشکر آشور درمی آیند.
در حدود سال های 676 تا 674 ق.م، برپایه مدارک باستانی که به یاری منابع اورارتویی کشف گردیده است، کیمریان دولت فریگیه را که در مرک آسیای صغیر قرار داشت تارومار کردند. اتحاد میان «روسا-ی دوّم» پادشاه اورارتو و کیمریان موجب نگرانی زیاد دولت آشور گشت. در حدود سال 660 ق.م، لیدی (در باختر آسیای صغیر) و تابال (در جنوب باختری ان) در برابر خطر کیمریان به آشور متوسل شدند. نزدیک سال 654 ق.م، «گوگو» (یا گیگ) پادشاه لیدی در پیکار با کیمریان کشته شد و کیمریان موجب ویرانی بزرگی در لیدی، و پایتخت آن «سارد» شدند. با این حال اشغال لیدی توسط کیمریان کوتاه بود. و میان سال های 637 تا 626 ق.م توسط «آلیات دوّم» شاه لیدی، از آن سرزمین بیرون رانده شدند. این شکست پایانی بود بر قدرت کیمریان.
یک سده بعد، عبارت «گیمیری»، بعنوان ترجمه بابلی واژه «سکا» در زبان پارسی، در سنگ نبشته بیستون به کار گفته شد (ح. 515 ق.م)، و سپس، دیگر چیزی از کیمریان در آسیای صغیر شنیده نشد و سرنوشت نهایی ایشان ناشناخته است. پنداشته می شود که در کپادوکیه، که به زبان ارمنی (گامیر» نامیده می شود) مقیم شده باشند.
به طوری که مشاهده می شود، حرکت کیمریان از شرق به غرب، می رساند که به ظاهر سکونت گاه آغازین ایشان در آسیا - مشرق آسیای کوچک - بوده است و سپس، به بخش های شمال باختری آن سرزمین رفته اند. گمان می رود که کیمریان مدتی نیز در آسیای کوچک فرمانروایی کرده باشند و تنها پس از سقوط ایشان در سال 645 ق.م، حکومت آسیای صغیر به دست دولت «لیدی» افتاد.
یک گواه مشکوک نیز وجود دارد که کیمریان در سده هشتم ق.م در آذربایجان کنونی می زیستند. این، نامه ای است از طرف شخصی به نام «آراد-سین» بعنوان «منادی دولتی آشور» یا «سخنگوی دولت آشور» و به ظاهر مربوط است به زمان جنگ کیمریان با اورارتو در فاصله سال های 720 تا 714 ق.م. در این نامه نویسنده گزارش می دهد که پیشوای کیمریان از راه سرزمین [ماننا] (نام این سرزمین در متن اصلی نامه از میان رفته و تنها یک گمان است) وارد خاک اورارتو شدند.